Turqia do të mbajë ato që konsiderohen gjerësisht si zgjedhjet më të rëndësishme në historinë e fundit më 14 maj. Nga një ekonomi e lëkundur te politikat e emigracionit, çështjet në rrezik janë përkeqësuar nga tërmeti i fundit që vrau 50,000 vetë dhe shkatërroi qytete dhe zona në jug dhe jugperëndim të vendit.
Votuesit do të vendosin nëse do të mbajnë qeverinë aktuale të kryesuar nga presidenti Rexhep Tajip Erdogan, i cili ka qeverisur për më shumë se dy dekada ose do të zgjedhin në vend të kësaj një ndryshim të udhëheqjes në Ankara. Kjo është analizë e gjërave kryesore që duhet të dini rreth politikës, partive, personaliteteve dhe temave të nxehta turke ndërsa vendi bëhet gati për t’iu drejtuar zgjedhjeve.
Zgjedhjet
Do të mbahen dy zgjedhje më 14 maj, ku votuesit do të zgjedhin presidentin e tyre të ri, si dhe 600 anëtarë të parlamentit. Për zgjedhjet presidenciale, nëse asnjë kandidat nuk mund të sigurojë të paktën 50% të votave, një balotazh i dytë do të mbahet më 28 maj midis dy kandidatëve kryesorë. Rreth 61 milionë votues do të shkojnë drejt kutive të votimit në ditën e zgjedhjeve dhe vlerësohet se 3 milionë votues jashtë vendit ka të ngjarë të votojnë paraprakisht, midis 27 prillit dhe 9 majit.
Votimi më 14 maj do të fillojë në orën 08:00, ndërsa qendrat e votimit do të mbyllen në orën 17:00 me orën lokale. Të gjithë politikanët dhe partitë duhet të mbyllin fushatën e tyre në orën 18:00 të një dite më parë, pastaj të fillojnë kufizimet parazgjedhore.
Rezultatet fillestare pritet të dihen deri në orën 23:59 të ditës së zgjedhjeve. Në mesnatë transmetuesit do të fillojnë të shpallin rezultatet fillestare jozyrtare. Tradicionalisht, fituesi i garës për presidencën do ta shpallë fitoren në orët e para të mëngjesit, kur të jetë numëruar pjesa më e madhe e votave.
Presidenti i zgjedhur do t’i drejtohet publikut me një fjalim fitues. Megjithatë, shpallja e rezultateve përfundimtare nga Këshilli i Lartë i Zgjedhjeve mund të zgjasë disa ditë apo edhe një javë. Zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare zhvillohen në të njëjtën ditë çdo pesë vjet.
Kush kandidon për president?
Më 14 maj, votuesit do t’i dorëzohet një fletë votimi me katër kandidatë, të cilët të gjithë ia dolën të sigurojnë 100 mijë firmat e nevojshme për kandidim. Recep Tayyip Erdoğan: Presidenti aktual do të përballet me provën e tij më të vështirë gjatë qeverisjes së tij 20-vjeçare. Themeluesi dhe lideri i Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP), Erdogan ka udhëhequr vendin që kur u bë kryeministër në vitin 2002.
I emëruar si president nga parlamenti në vitin 2014, kompetencat e tij ishin vetëm simbolike në teori, megjithëse kritikët do të argumentonin se ai kishte krijuar tashmë një sistem presidencial de-facto që kur erdhi në detyrë. Referendumi i vitit 2017 i hapi rrugën sistemit presidencial dhe në vitin 2018, të gjitha kompetencat e qeverisë iu dorëzuan presidentit të zgjedhur Erdogan, pasi qeveria parlamentare u shfuqizua.
Presidenti 69-vjeçar kritikohet për monopolizimin e pushtetit dhe për të heshtur zërat kundërshtues, si dhe për largimin e Turqisë nga plani laik i Ataturkut, i cili mënjanoi Islamin. Kemal Kılıçdaroğlu ka qenë lideri kryesor i opozitës në vend për 13 vjet dhe besohet gjerësisht se ka një shans të lartë për të fituar garën për herë të parë.
Kreu i Partisë Popullore Republikane (CHP), Kılıçdaroğlu është kandidati i Aleancës Kombe, e njohur edhe si ‘Tabela e Gjashtës’. Pas një serie humbjesh të mëdha kundër Erdoganit dhe AKP-së, rimarrja e pushtetit në bashkitë e forta në zgjedhjet lokale të 2019 nga CHP ishte sinjali i parë i humbjes së mbështetjes së Erdogan. Përkeqësimi i situatës ekonomike të vendit duket se po forcon dorën e Kılıçdaroğlu.
Disa e quajnë nëpunësin civil 74-vjeçar në pension një ‘Ghandi’ turk, të tjerë e kritikojnë atë për mungesën e karizmës politike dhe për pengimin e politikanëve nga partia e tij, të cilët shihen se kanë një shans të lartë për të fituar zgjedhjet. Muharrem Ince, lideri i Partisë së djathtë, nacionaliste Atdheu, e njeh shumë mirë garën presidenciale. Ai do të garojë kundër Erdogan për herë të dytë pas zgjedhjeve të fundit presidenciale në 2018.
İnce ishte anëtar i CHP-së dhe kandidat i opozitës kryesore në atë kohë. Megjithatë, zhdukja e tij në natën e zgjedhjeve u perceptua si një tradhti dhe mesazhi i tij ‘off record’ në Whatsapp, “burri fitoi”, pranimi i humbjes ishte pika e fundit që theu shpinën e devesë për mbështetësit e tij. Ai formoi Partinë Atdheu pas dorëheqjes së tij nga CHP në 2021.
Pavarësisht thirrjeve për tërheqje nga krahu i opozitës, İnce ka besim se do të kalojë në raundin e dytë. Kandidati 58-vjeçar kritikohet për ndarjen e votave dhe lojën në duart e Erdogan. Sinan Oğan, i emëruar nga Aleanca e Paraardhësve, ishte anëtar i Partisë së Lëvizjes Nacionaliste (MHP). Ai u shkarkua nga partia në vitin 2017 për herë të dytë, pas kthimit të tij pasi fitoi gjyqin kundër përjashtimit të tij në 2015. Tashmë një politikan i pavarur, 55-vjeçari është më pak i njohur në publik se kandidatët e tjerë. Oğan shërbeu si anëtar i parlamentit midis 2011 dhe 2015.
Çfarë tregojnë sondazhet?
Parashikimet zgjedhore tregojnë për një garë kokë më kokë, çuditërisht mes Erdogan dhe Kılıçdaroğlu. Ata sugjerojnë një ndryshim të mundshëm pushteti pas më shumë se dy dekadash. Megjithatë, shumë janë skeptikë ndaj sondazheve dhe besojnë se baza e Erdogan nuk do ta tradhtojë atë. Bazuar në raportet e fundit nga 4 në 5 kompani kërkimore, Kılıçdaroğlu është përpara Erdogan me rezultate1-shifrore. Megjithatë, numrat sugjerojnë gjithashtu një balotazh të dytë.
Rezultatet e sondazhit për zgjedhjet presidenciale
Sipas sondazheve të fundit të opinionit të kryera nga 11 kompani të ndryshme, AKP kryeson garën me mbi 32% të votave, e ndjekur nga CHP e parashikuar të fitojë rreth 27.6%. HDP, e cila do të kandidojë nën Partinë e Majtë të Gjelbër, është në vendin e tretë me rreth 10.7%. AKP në pushtet po humbet terren ndaj opozitës. Duke parë votat e përgjithshme të dy blloqeve kundërshtare, Aleanca e Kombit kryeson me 42.2% ndërsa Aleanca Popullore e Erdogan pritet të marrë 40.6% të votave.
Çfarë rrezikohet?
Pa dyshim, inflacioni i lartë dhe kriza ekonomike kryesojnë debatet zgjedhore në vend. Sipas Institutit të Statistikave Turke (TUİK) inflacioni vjetor u regjistrua në 64.27% në vitin 2022. Por Grupi i pavarur i Kërkimit të Inflacionit (ENAG), pretendon se kjo shifër ishte më shumë se dyfishi në realitet, në masën 137.55%. Rritja e kostos së jetesës, veçanërisht në sektorin e strehimit, dhe normat e papunësisë janë çështjet më të rëndësishme në axhendën e votuesve. Reagimi i qeverisë dhe trajtimi i tërmeteve shkatërruese të shkurtit do të pasqyrohet në kutinë e votimit.
Duke qenë se Turqia është vendi me numrin më të madh të refugjatëve në botë, nuk është për t’u habitur që votuesit e konsiderojnë emigrimin si një çështje tjetër të rëndësishme. Disa sondazhe tregojnë se ndjenja anti-emigrante është rritur si dhe numri i emigrantëve. Kritikët e Erdogan thonë se qeveria e tij ka mbytur mospajtimin, ka gërryer të drejtat dhe ka vënë nën kontrollin e saj sistemin gjyqësor, një akuzë e mohuar nga zyrtarët që thonë se ka mbrojtur qytetarët përballë kërcënimeve unike të sigurisë, përfshirë një përpjekje për grusht shteti të vitit 2016.
Mijëra nëpunës civilë dhe akademikë u spastruan nga institucionet publike pas kësaj rrëmbimi të dështuar të pushtetit, pas një goditjeje ndaj medias që u konsiderua si një politikë heshtjeje dhe frikësimi. Prandaj, liritë civile nuk janë kurrë jashtë rendit të ditës. E fundit, por jo më pak e rëndësishme, trazirat e shkaktuara nga tërmetet shkatërruese në juglindje kanë rritur shqetësimet për parregullsitë e mundshme gjatë zgjedhjeve.
/ SCAN
