Më 21 dhjetor 2023, në tempullin e artit figurativ, Hamamin e Daut Pashës u bë hapja zyrtare e ekspozitës “90-vjetori i lindjes së Risto Kalçevskit (1933-1989)”.
Në fund të vitit tonë jubilar 75-vjeçar, ky projekt, si shumica e të mëparshmëve, shënon homazhin artistik jubilar për një prej interpretuesve më domethënës të praktikës enformele në artin figurativ maqedonas, Risto Kallçevskit dhe është realizim i një prezantim integral të veprës së tij të pasur. Hulumtimet dhe analizat e deritanishme, të cilat i përmbledhim në një vend, pra valorizimi i tij kritik dhe shkencor si autor që la gjurmë të veçanta në kushte të caktuara shoqërore, tregojnë se Risto Kallçevski zë një vend të jashtëzakonshëm në zhvillimin dhe afirmimin e artit bashkëkohor maqedonas. , duke lënë gjurmë të veçanta nëpërmjet veprimtarisë pedagogjike afatgjatë.
Për kënaqësinë tonë, audienca e madhe shtoi atmosferën e këtij eventi të veçantë.
Drejtoresha e Galerisë Nacionale, Dr. Dita Starova Qerimi, në fjalimin e saj theksoi:
“Për veprën e Risto Kallçevskit në të kaluarën kanë shkruar emrat më të rëndësishëm kritikë në historinë e artit maqedonas, të cilët ndihmuan në prezantimet e tij ose e përfshinë në përzgjedhjet për ekspozitat më të rëndësishme tematike, veçanërisht në Enformelismit, përkatësisht Boris Petkovski, Sonja Abaxhieva, Viktorija Vaseva Dimeska, Marika Boçvarova, Liliana Nedelkoska etj. Prezantimi në Galerinë Nacionale vjen 22 vjet pas prezantimit të tij të fundit në Muzeun e Artit Bashkëkohor dhe shpresojmë t’ju pëlqejë kjo shtyp integrale e punës së tij.
Galeria Nacionale shënon fundin e vitit 2023 dhe fillimin e vitit 2024 me dy ekspozita jubilare. Dje në Çifte Hamam hapëm ekspozitën jubilare me rastin e 110 vjetorit nga lindja e Lena Stefanovës dhe sonte kam nderin e veçantë t’i përshëndes të gjithë të pranishmit në hapjen e ekspozitës “Jubileu 90 vjet nga lindja e Risto Kallçevskit. (1933-1989)”. Me këto ekspozita dhe jo vetëm me programin e vitit 2023, kur Galeria Nacionale feston 75 vjetorin e ekzistencës së saj, por edhe në dhjetë vitet e fundit, Galeria Nacionale, si pjesë e rëndësishme e përmbajtjes së saj programore, i referohet festimit të datave të rëndësishme në veprën e artistëve të shquar maqedonas të cilët lanë gjurmë dhe formësuan rrjedhën e artit modern maqedonas. Falenderojmë të gjithë ata që vlerësojnë përpjekjet tona për një kujtim të denjë të veprës së autorëve tanë të mëdhenj, detyrë që do të vazhdojmë ta ndjekim me përkushtim.
Me prezantimin e fazave më domethënëse të veprës së Risto Kallçevskit, në këtë rast rëndësinë e tij për zhvillimin e praktikës enformeliste në artin maqedonas, shpresojmë se interesimi për punën e tij nuk do të zbehet. Përkundrazi, këto prezantime jubilare dhe retrospektive i konsiderojmë si një nxitje për analiza dhe kërkime të mëtejshme.
Falenderojmë familjen Kallçevskit për besimin në realizimin e kësaj ekspozite, dhe faleminderit numrit të madh të institucioneve dhe individëve që huazuan veprat e tyre për të krijuar ambientin e kësaj ekspozite. Faleminderit ekipit të Galerisë Nacionale për entuziazmin e tyre në përgatitjen e projekteve të tilla më komplekse.”
“Braktisja e rregullave klasike dhe përfundimi final i debatit mes figuracionit dhe abstraksionit u kushtëzua edhe nga situata imanente shoqërore në rrugën drejt krijimit të një vizioni tjetër të botës dhe në këtë kontekst, lirisë krijuese dhe të shpirtit. Në ekspozitën e pavarur në vitin 1962, në Shkup, (së bashku me Dragutin Avramovskin), Kallçevski la të kuptohet për një estetikë të re të pikturës, e cila në masë të madhe përcaktoi fizionominë e ardhshme të veprës së tij. Dukuritë e realitetit, si sekuenca nga një tërësi e caktuar, si thelbi në formësimin e fizionomisë së imazhit, bëhen bartësit kryesorë të veprës. Pa përmbysje të mëdha, Kallçevski do ta zhvillojë pikturën e tij nga kompozime të trazuara, kromatike dhe akromatike në zënien e sipërfaqes së pikturuar, një diagram i ndryshueshëm ku problemin e dritës e zgjidh me ndërhyrjet koloristike të dritës me ngjyra, në një ndërtim më elementar, me përplasje të drejtpërdrejtë të strukturës së materializuar të imazhit. Pamja nga jashtë dhe nga brenda nuk e shteron repertorin pamor, imagjinatën e Kallçevskit, por e lokalizon pamjen nga lart, nga pamja e fluturimit që kadron strukturat e tokës, deri te pamjet të peizazhit me reliev.
Kallçevski ishte gjithmonë më i interesuar për problemet e analizës sesa për sintezën, kështu që abstraksioni është një fushë reale në të cilën konsideratat e tij pikturale mund të bashkohen në një pikë. Kjo do të thotë zbulim i burimeve me ndihmën e të cilave, në tezat e tij jofigurative, ai fut praninë e gjestit dhe materialitetin e ngjyrës. Transformimi i horizonteve të dukshme deri në grimin e tyre metaforik, nuk do të arrijë kurrë në formën e automatizmit, kështu që trajtimi racional do ta drejtojë pikturën e tij mbi të gjitha, në një formë më kontemplative në të cilën ai do të përpiqet, nga dy polet e enformelit, të nxjerrë ato segmente thelbësore, që do t’i përgjigjen transkriptimit të tij artistik që i përket enformelit dhe nënkupton kontrollin e ndërgjegjes së zgjuar. Piktura e tij e ekuilibruar në të cilën organizimi racional vendoset mbi rrëfimin dhe përshkrimin lirik, akumulon dhe përdor një gri të caktuar përmes së cilës përcillet drama e kohëzgjatjes së hetimit morfologjik të fuqisë dhe mundësisë së fjalës artistike.
Natyrisht, vepra e Risto Kallçevskit, si një opus krijues i respektueshëm dhe specifik, lë hapësirë të hapur për qasje dhe interpretime të ndryshme të procesit të të menduarit të tij artistik”, tha Viktoria Vaseva Dimeska, historiane e artit dhe ish-drejtoreshë e Galerisë Nacionale.
Pjesën zyrtare protokollare të hapjes e përmbylli Maja Çankullovska Mihajllovska, njëra nga kuratoret e kësaj ekspozite, duke i falënderuar të gjithë ata që morën pjesë në realizimin e projektit:
“Më lejoni që në emrin tim dhe në emër të koleges time Maja Nedelkoska-Brzanova të falënderoj para së gjithash familjen Kallçevski për bashkëpunimin dhe besimin në realizimin e kësaj ekspozite. Falënderoj edhe Ministrinë e Kulturës për mbështetjen e të gjitha aktiviteteve tona dhe ekspozitave të këtij lloji, si dhe një numri të madh të institucioneve dhe individëve privatë që huazuan punimet e tyre për prezantimin me sukses të të gjitha fazave të punës së Risto Kallçevskit. Këtu janë kryesisht institucionet muzeore, Muzeu i Artit Bashkëkohor, Instituti dhe Muzeu – Shtip, Instituti dhe Muzeu – Ohër, dhe Instituti dhe Muzeu – Manastir, pastaj Kuvendi i Republikës së Maqedonisë, Qyteti i Shkupit, Zyrës së Presidentit, Qeverisë, Muzeut të Repiblikës së Maqedonisë së Veriut, Galeria Arte, Galeria RA dhe një sërë pronarësh privatë.
Natyrisht falenderojmë edhe të gjithë ekipin e Galerisë Nacionale”.
