Me vendim të Gjykatës së Lartë në Vranjë, në Serbi është ndaluar shfaqja e filmit “I Pabesi” i autorit shqiptar Gani Veseli.
Siç thuhet në përgjigjen që kjo gjykatë i ka dërguar Radios Evropa e Lirë (REL), trupi gjykues ka vlerësuar të bazuar propozimin e Prokurorisë Publike se kjo vepër “avokon dhe nxitë diskriminim dhe urrejtje”.
Me të njëjtin vendim është lejuar shfaqja e një filmi tjetër të Veselit, me titull “Heshtja vret”, por me kusht që, ndër të tjera, të hiqet logoja e Republikës së Kosovës, si sponsorizuese e filmit.
Producenti i filmit, Gani Veseli, thotë se është i zhgënjyer me këtë vendim dhe se nuk do ta heqë simbolin e Kosovës, pasi që Qeveria e saj i ka financuar filmat.
Dy filma të metrazhit të shkurtë të shtëpisë së produksionit Colosseum Production nga Presheva u gjendën në gjykatë, para premierës së tyre në Bujanoc, pasi në qershor policia mori një raport anonim se ata nxisin urrejtje dhe diskriminim. Këto pretendime hidhen poshtë nga autorët e filmave.
Publikut nuk i janë bërë me dije ende të gjitha detajet e vendimit që është marrë më 14 gusht nga trupi gjykues i Gjykatës së Lartë në Vranjë.
Në përgjigjen që gjykata i ka dërguar Radios Evropa e Lirë, thuhet se trupi gjykues ka konstatuar se filmi “I pabesi” është në kundërshtim me nenin 28 të Ligjit për Kinematografinë.
Në atë nen thuhet se është i ndaluar qarkullimi dhe shfaqja publike e veprës kinematografike që nxit diskriminim dhe përhap urrejtje kombëtare, racore dhe fetare.
Gjithashtu, në këtë nen thuhet se mund të vendoset ndalim për shfaqjen publike të një vepre kinematografike me përmbajtje pornografike ose përmbajtje që mbron ose nxit dhunën dhe fyen hapur dinjitetin njerëzor.
Ndërsa për filmin e dytë, të quajtur “Heshtja vret”, trupi gjykues lejoi shfaqjen publike me disa parakushte. Krahas kërkesës për heqjen e simbolit të Republikës së Kosovës nga titrat paralajmëruese, kërkohet edhe të shfaqet paralajmërimi se filmi nuk rekomandohet për personat nën moshën 16-vjeçare.
“Kolegji i Gjykatës së Lartë në Vranjë, me rastin e marrjes së vendimit, krahas të gjitha provave dhe propozimeve të tjera të kryeprokurorit në Vranjë, vlerësoi veçanërisht konstatimet themelore dhe plotësuese të Qendrës së Filmit të Serbisë, si institucion profesional që kryen punët në fushën e kinematografisë, të përcaktuara me Ligjin për Kinematografinë”, thuhet në përgjigjen e Gjykatës së Lartë në Vranjë.
REL-i ka kontaktuar, përmes postës elektronike, Qendrën e Filmit të Serbisë, duke kërkuar që të shpjegojnë mendimin e dhënë në këtë rast, si dhe të tregojë se cilët ishin anëtarët e komisionit që e kanë dhënë atë mendim. Por, deri në përfundimin e tekstit, përgjigja nuk ka ardhur.
Ky është vendim gjyqësor i shkallës së parë, ndaj të cilit autorët dhe kompania e prodhimit kanë të drejtën e ankimit. Vendimin e shkallës së dytë e merr Gjykata e Apelit në Nish.
Në një prononcim për Radion Evropa e Lirë, Gani Veseli thotë se ndihet i zhgënjyer pas vendimit të shkallës së parë të gjykatës, pasi projekti është financuar nga Qeveria e Kosovës përmes Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve.
“Projekti i dedikohej Preshevës dhe natyrisht që unë kam pasur dëshirën më të madhe që ta shfaqja atje”, thotë Veseli.
Ai thotë se nuk mund të pajtohet me rekomandimin e Gjykatës së Lartë për heqjen e simbolit shtetëror të Kosovës nga filmi “Heshtja vret”.
“Unë kam deklaruar edhe në gjykatë se nuk do ta heq logon e Republikës së Kosovës, sepse nuk ma lejon as etika profesionale, as morale dhe as njerëzore. Mbi të gjitha (shteti i Kosovës) është financues i drejtpërdrejtë”, thotë Veseli.
Në një prononcim të mëhershëm për Radion Evropa e Lirë, Veseli ka sqaruar se filmat “I pabesi” dhe “Heshtja vret” nuk propagandojnë asnjë urrejtje, por janë të bazuara në rrëfime popullore.
“I pabesi” flet për një burrë të pasionuar pas armëve dhe shokun e tij të ngushtë që e denoncon në polici, ndërsa tema e filmit të dytë është momenti kur disa të rinj vrasin dajën e tyre në një grabitje dhe vrasja zbulohet pas 20 vjetësh.
Veseli thotë se përmes këtij projekti ka marrë mjete për xhirimin e pesë filmave, katër prej të cilëve tashmë janë xhiruar, ndërsa i pesti do të përfundojë në shtator.
“Realisht, pesë filma nuk do të kenë mundësi të shfaqen në Serbi, sepse e kanë logon e Republikës së Kosovës”, thotë Veseli dhe shton:
“Tash është problem për të gjithë shqiptarët dhe duhet t’u dhemb të gjithëve, për shkak se është një censurë e drejtpërdrejtë në kulturë. Unë, absolutisht nuk kam mundësi të shtyhem me gjoks përballë një aparati shtetëror”.
Shfaqjet premierë të filmave “Heshtja vret” dhe “I pabesi” ishte planifikuar për më 10 qershor. Megjithatë, ato janë anuluar pas një ankese anonime në stacionin e policisë lokale, se filmat nxisin urrejtje dhe diskriminim.
Në vend se të ishin në premierën e filmave, Gani Veseli dhe drejtori i Qendrës së Kulturës në Bujanoc, Jetmir Ismajli, ishin për t’u intervistuar në stacionin policor në Bujanoc. Pasi dhanë dëshminë e tyre, ata u lanë të lirë dhe shfaqja publike e filmave u ndalua deri në një njoftim të dytë.
Ragmi Mustafi, ish-kryetar i Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Serbi, thotë për Radion Evropa e Lirë se vendimi i Gjykatës së Lartë në Vranjë nuk mund të kuptohet ndryshe përveçse si censurë e artit dhe kulturës së shqiptarëve në Luginën e Preshevës.
“Ekranizimi artistik i rrëfimeve popullore të Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës, me mbështetjen e Qeverisë së Kosovës, vetëm sa hodhi dritë mbi gjendjen e vërtetë të sistemit gjyqësor në Serbi. Në thelb, ky është një gjykim politik ndaj kulturës shqiptare”, vlerëson Mustafi.
Sipas tij, ndalimi i shfaqjes së filmave është “forma më brutale e dhunës dhe presionit që ndikon në identitetin dhe jetën kulturore të shqiptarëve”.
“Tensionet politike, dallimet kulturore apo narracionet historike nuk duhet të ndikojnë në përmbajtjen e prodhimeve kulturore”, thotë Mustafi.
Marko Milosavljeviq nga Iniciativa joqeveritare e të Rinjve për të Drejtat e Njeriut (YIHR) vlerëson për REL-in se është e vështirë të komentohet për këtë vendim gjyqësor, pasi që ende nuk është paraqitur në tërësi para opinionit.
Por, ai thekson se gjykata, prokuroria dhe policia kanë marrë qëndrimin se liria e shprehjes për artistët e kombësisë shqiptare nuk është e lejueshme.
“Ky ndalim tani është konfirmuar me vendim të gjykatës”, thotë Milosavljeviq.
Sipas tij, shpjegimi i gjykatës lidhur me filmin “Heshtja vret”, transmetimi i të cilit është i kushtëzuar me heqjen e simboleve të Republikës së Kosovës, është i kontestueshëm.
“Kjo nuk është në përputhje me obligimet e Serbisë nga Marrëveshja e Ohrit, me të cilën Serbia është obliguar të njohë simbolet e Kosovës”, thotë Milosavljeviq.
Në marrëveshjen e arritur në shkurt të këtij viti nga kryeministri i Kosovës, Albin Kurti dhe presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, në Ohër, ndër të tjera thuhet se të dyja palët “do të njohin reciprokisht dokumentet dhe simbolet e tyre kombëtare, përfshirë pasaportat, diplomat, targat dhe vulat doganore”.
Marko Milosavljeviq konsideron se ndalimi i premierave të dy filmave të Gani Veselit, në Qendrën e Kulturës në Bujanoc, ka të bëjë me vendimin e drejtorit të atij institucioni kulturor në jug të Serbisë për ndalimin e shfaqjes së filmit “Kufiri ballkanik” në vitin 2019.
Ai film përshkruan aksionin e forcave speciale ruse në aeroportin e Prishtinës, menjëherë pas bombardimit të ish-Republikës Federative të Jugosllavisë, në vitin 1999.
“Unë këtë e shoh si një hakmarrje për faktin se drejtori i atëhershëm i Qendrës së Kulturës në Bujanoc nuk e ka lejuar (shfaqjen e filmit ‘Kufiri ballkanik’). Ai nuk ishte një vendim i mirë dhe në një farë mënyre, kjo tash është një shkak për këtë, por nuk mund të jetë motiv për asnjë prokurori dhe polici që të thirret në një ndalim dhe pastaj të bëjë një ndalim tjetër”, konsideron Milosavljeviq.
Sipas rezultateve të regjistrimit të vitit 2022, më shumë se 61.000 pjesëtarë të pakicës kombëtare shqiptare jetojnë në Serbi.
Prej tyre, numri më i madh i shqiptarëve, më shumë se 56.000, jetojnë në komunat e Preshevës dhe Bujanocit.
Në komunën e Medvegjës, jetojnë rreth 1.000 shqiptarë. /REL
