Shumë shtete kanë shpenzuar shuma rekord për armatime në vitin 2022. Arsyet? Inflacioni, lufta e Rusisë në Ukrainë, rivaliteti midis SHBA dhe Kinës. Po Gjermania?
Sa më shumë probleme aq më shumë para. Me këto fjalë mund të përshkruhen shkurtimisht përmbledhjet e raportit të fundit të Institutit për studimin e paqes në Stokholm, SIPRI. Për vitin e kaluar, vitin 2022 raporti tregon rritjen 3,7 përqind të shpenzimeve botërore për armatimin, në krahasim me një vit më parë. Kaq e madhe kjo shifër nuk ka qenë asnjëherë, që kur SIPRI ka filluar të publikojë raportet e tij në vitin 1960. “Pavarësisht nëse shtetet kanë qenë ekonomikisht më mirë apo më keq se sa pritej, ushtria ka përdorur më shumë burime financiare se në vitet e mëparshme,” tha Nan Tian për Deutsche Welle-n. Ai është një nga autorët e raportit.
Rritja e shpenzimeve nuk është e papritur. Që prej sulmit rus kundër Ukrainës, në shkurt të 2022, qeveritë e vendeve europiane njoftuan njëra pas tjetrës rritjen e shpenzimeve për mbrojtjen.
Në shtetet e NATO-s, shpenzimet për armatimet janë në rritje që prej vitit 2014, vit kur Rusia aneksoi pa të drejtë gadishullin ukrainas të Krimit, dhe i shkoi në ndihmë separatistëve që ndodhen në lindje të Ukrainës. Si reaksion ndaj kësaj vendet anëtare të NATO-s vendosën që deri në vitin 2024 të rrisin deri me dy përqind shpenzimet për mbrojtjen, dhe shumë prej tyre janë duke e arritur ngadalë këtë synim.
Çfarë kuptimi kanë shifrat
Por një vështrim më i vëmendshëm të të dhënave të SIPRI-t, tregon se rritja e shpenzimeve shpesh është më e vogël se sa duket në fillim. Ndërkohë që shpenzimet ushtarake në gjithë botën janë rritur në vitin 2022 me më shumë se dy bilionë euro, në prodhimin e brendshëm bruto të vendeve, rritja nuk ka qenë më e madhe se 0,1 përqind, një rritje që është më e vogël se në vitin 2013.
Dhe kjo megjithëse shumë shtete kanë rritur dhjetë vitet e fundit shpenzimet e tyre ushtarake, si përshembull Kina (63 përqind), India (47 përqind) dhe Izraeli (26 përqind).
Por në të gjitha këto vende pjesa që zënë shpezimet ushtarake në gjithë vëllimin ekonomik të vendit ka rënë.
Një nga faktorët pse ka ndodhur kjo është inflacioni i lartë. Ministrat e Mbrojtjes vuajnë njësoj si ekonomitë shtëpiake nga humbja e fuqisë blerëse. Ashtu siç shtrenjtohet gjithnjë e më shumë një kuti kartoni me qumësht, edhe për një avionë luftarak duhen dhënë gjithnjë e më shumë para. Nëse një vend kërkon jo vetëm që të mbajë në gjendje të mirë ushtrinë, por ta përmirësojë atë, atëherë ai duhet të japë më shumë para, siç pasqyrohet edhe në raportin e SIPRI-t.
Inflacioni përbën problem të madh edhe për Gjermaninë, sepse ai ndikon në shpenzimet ushtarake.Duke reaguar ndaj luftës në Ukrainë, qeveria gjermane i premtoi t’i japë ushtrisë gjermane, Bundeswehr, 100 miliardë euro. Por mbas kritizimit të Gjermanisë për buxhetin e vogël ushtarak, rritja e çmimeve ka detyruar tani qeverinë gjermane që të frenojë shpenzimet.
Edhe çorapet dhe të brendshmet janë shpenzime ushtarake
Shumat shtesë të premtuara për Bundeswehrin, përveç shpenzimeve të zakonshme për mbrojtjen, nuk përfshihen në shifrat e fundit të SIPRI-t, sepse asnjë nga ato para nuk është dhënë vitin e kaluar. Por edhe nëse ato do të ishin dhënë, Gjermania do vazhdonte të qëndronte ende pa e realizuar dy përqindshin e NATO-s. Në këtë përfundim arriti vitin e kaluar një studim i bërë nga Instituti ekonomik gjerman, Instituts der Deutschen Wirtschaft.
Megjithëse kur flitet për shpenzimet ushtarake njeriu mendon fillimisht për armë dhe makineri, ato kanë të bëjnë me më shumë se kaq: Personeli ushtarak duhet të vendoset në një vend, të vishet dhe ushqehet, shpesh në rajone të largëta të botës, strukturat e mëdha administrative mbahen shpesh nga qindra mijëra punonjës. Kjo do të thotë se më shumë para për ushtrinë nuk do të thotë doemos më shumë para për armë dhe për përmirësimin e aftësisë mbrojtëse.
SHBA kryeson
Rritja e shpenzimeve ushtarake në gjithë botën ka të bëjë edhe me ndihmat ushtarake për shtetet e tjera, ndihmë që ka arritur përmasa të jashtëzakonshme në vitin 2022, për shkak të luftës në Ukrainë. Vetëm Shtetet e Bashkuara i kanë dhënë Ukrainës 47 miliardë dollarë ndihmë ushtarake, thotë një studim i Institutit të Kilit për ekonominë globale.
SHBA vazhdon të jetë fuqia më e madhe ushtarake në botë. Në vitin 2022, SHBA dha sipas të dhënave të veta 877 miliardë dollarë për armatime, një shifër që përbën 39 përqind të shpenzimeve të gjithë botës.
Matur me prodhimin e brendshëm bruto, kjo shifër është më e ulët se dhjetë vjet më parë dhe shumë më e ulët se gjatë kohës kur Lufta e Ftohtë ndodhej në kulmin e saj, kur buxheti amerikan i mbrojtjes ishte gati dhjetë përqind e prodhimit të brendshëm bruto. Megjithatë, ashtu si dhe më parë SHBA mund ta përdorë fuqinë e saj, si asnjë vend tjetër në botë, “duke ndikuar në gjithë pjesën tjetër të botës,” thotë eksperti i SIPRI-t, Nan Tian.
Kina po e merr veten
Kina, që sipas të dhënave nga SHBA, përbën një arsye të rëndësishme për shpenzimet ushtarake amerikane, zë vendin e dytë duke patur një diferencë të madhe me SHBA dhe buxhet mbrojtjeje prej 292 miliardë dollarësh. Megjithë diferencën e madhe midis dy fuqive më të mëdha ekonomike të botës, përfaqësues të qeverisë amerikane dhe ekspertë të çështjeve të sigurisë paralajmërojnë se Kina është duke e marrë veten.
Megjithatë të dy fuqitë e mëdha janë nga pikëpamja ushtarako- gjeografike shumë të ndryshme. Ndërkohë që Kina tregon muskujt në zonat e saj në hapësirën e Paqësorit, SHBA është e vendosur të jetë prezente me politikën e sigurisë në gjitë botën, duke vazhduar të luajë një rol global, të cilin qeveria e Uashingtonit e luan që nga Lufta e Dytë Botërore. /DW
