Ndërprerja e lidhjeve transportuese me Lindjen për shkak të bllokadave në Detin e Kuq ka rritur ndjeshëm koston e dërgesës së materialeve dhe pajisjeve për riparim dhe është një sfidë e re për industrinë e materialeve ndërtimore, ku çmimet ndikohen edhe nga taksa mbi sasinë e emetimeve të dioksidit të karbonit, pasi Bashkimi Evropian e futi atë në produkte dhe shërbime. Inflacioni, disponueshmëria e energjisë dhe lëndëve të para, pengesat logjistike dhe rritja e çmimit të transportit, sipas biznesmenëve, nuk premtojnë rënie të çmimeve të materialeve të ndërtimit, si një nga faktorët kryesorë të çmimit të ndërtesave, ka shënuar rritje të vazhdueshme në periudhën e kaluar. Ashtu si në proceset e mëparshme zgjedhore, presin të njëjtën retorikë me njoftime për shumë ndërtime edhe për ato të ardhshme. Ata po kërkojnë kontrata me rregullime çmimesh dhe që kontraktorët e huaj të detyrohen të përdorin nënkontraktorë vendas dhe produkte me parametra të përcaktuar saktësisht për pjesëmarrje në përqindje sipas kategorive.
Daniel Cekov nga Shoqata për Industrinë e Ndërtimit të Materialeve Ndërtimore dhe Jometaleve në Odën Ekonomike për MIA-n thotë se industria e materialeve të ndërtimit po përballet me tri sfida të mëdha: çmimet e paqëndrueshme të energjisë, lëndët e para dhe pajisjet, operativi i shkatërruar vendor ndërtimor dhe reduktimi i stafit në të gjitha nivelet e arsimit dhe certifikimit, tregu i parregulluar dhe importet.
“Nëse marrim parasysh se sipas sasisë së xhiros, prodhuesit e çimentos dhe gipsit janë drejtuesit e kësaj dege, pasuar nga prodhuesit e betonit, atëherë shohim një situatë të qëndrueshme dhe një rritje të lehtë. Këta prodhues furnizohen me lëndë të parë bazë në vend, dhe varësisht nga ndryshimi i çmimeve të energjisë i kanë rregulluar çmimet e produkteve”, thotë Cekov.
Që katër vjet më parë zinxhirët e furnizimit u ndërprenë nga pandemia dhe dy vjet më parë nga agresioni ushtarak rus kundër Ukrainës, çmimet e energjisë dhe transportit kanë pasur rritje të mprehtë në disa raste, gjë që ka çuar në çmime të paqëndrueshme dhe rritje të çmimeve në të gjitha kategoritë. të materialeve të ndërtimit.
“Në vendin tonë, për projektet ku shteti është investitor, kontratat janë me çmimin më të ulët dhe fiks. Kontraktorët u gjendën në një qorrsokak ku të gjithë ia dolën sipas mundësive, si të mos ndaleshin sepse kjo do të thoshte fund për njërin prej tyre. Nuk u gjet asnjë zgjidhje sistematike për të kapërcyer problemin. Si prodhues vendas, ne kemi ngecur në kushtet e pagesave dhe çmimet e rregulluara, duke pësuar humbje të mëdha. Disa nga kompanitë vendase të ndërtimit mbyllën derën dhe disa nga kompanitë e huaja braktisën projektet. Tani një sfidë e re është ndërprerja e lidhjeve të transportit me Lindjen për shkak të bllokadave në Detin e Kuq. Dërgesat e materialeve dhe pajisjeve të riparimit nga lindja janë bërë dukshëm më të shtrenjta, me kohën e dorëzimit në disa raste të zgjatura edhe me tre muaj të tjerë”, thekson Cekov.
Taksat e reja e ngarkojnë çmimimn
Ai vlerëson se inflacioni, disponueshmëria e energjisë dhe lëndëve të para, pengesat logjistike dhe rritja e çmimit të transportit nuk premtojnë rënie të çmimeve të materialeve të ndërtimit.
Me Marrëveshjen e Parisit në vitin 2015, bota u angazhua për të reduktuar gazrat e qelqtë dhe për të parandaluar rritjen e ngrohjes globale. Industria e ndërtimit është një emetues i madh i CO2, ku peshën më të madhe e zë prodhimi i çimentos, i ndjekur nga prodhimi dhe transporti i çelikut. Vlerësohet se emetimi i CO2 i sektorit të ndërtimit përbën mbi 20 për qind të emetimeve nga industria.
“BE-ja vendosi një taksë për produktet dhe shërbimet bazuar në sasinë e emetimeve të CO2. Kjo tarifë e rëndon çimenton me mbi 30 për qind të çmimit. Tashmë është vendosur një taksë kur importohen produkte të tilla në BE. Kjo është një sfidë për të gjithë industrinë në gjetjen e materialeve alternative, përdorimin e burimeve të rinovueshme të energjisë dhe përmirësimin e prodhimit dhe ndërtimit. E gjithë kjo ndikon dhe rrit çmimin e objekteve”, shpjegon Cekov.
E gjithë kjo, siç thekson ai, është një sfidë e re logjistike dhe kërkon planifikim të kujdesshëm.
Industria e ndërtimit është e varur nga politika
Sipas Cekov, fatkeqësisht, industria e ndërtimit është e varur nga politika, sidomos këtu në Ballkan.
“Ky është një sektor ku shteti është investitori më i madh. Dhe vendi ynë ka treguar se nuk di të planifikojë për të ardhmen, të paktën jo në zhvillimin e infrastrukturës. Gjithçka nis në mënyrë populiste, pa plan dhe ide financimi. Asnjë projekt. Prandaj “kemi” një hekurudhë për në Bullgari, autostrada për Ohër dhe Manastir, Çebren dhe Galishte, tre ura bulevardesh të ndërtuara dhe jofunksionale në Vardar, një bulevard jugor nëntokësor dhe një karusel panoramic në Shkup etj.
Në muajt e ardhshëm do të ngopemi duke dëgjuar se çfarë do të ndërtojmë në katër vitet e ardhshme. Që gjithçka të shuhet dhe asgjë e veçantë të mos ndodhë në dy vitet e ardhshme dhe më pas edhe pas dy vitesh të tjera ndërtimi pa plan dhe kontroll. Këto cikle janë një dukuri e rregullt e lidhur me zgjedhjet. Është më e theksuar tek ne, por ndodh edhe në vendet fqinje”, thekson Cekov.
Kalimi i ngadalshëm drejt normave evropiane, prodhimi i brendshëm pamjaftueshëm i mbrojtur
Kalimi drejt standardeve evropiane në ndërtimtari në këtë vend ka ecur ngadalë, por siç thotë Çekov për MIA-n, të gjithë prodhuesit seriozë tashmë i kanë zbatuar ato në punën e tyre.
“Me njohjen e certifikatave CE, tregu maqedonas është hapur plotësisht dhe i ka lënë të pambrojtur prodhuesit vendas. Kompania prej nga vij unë ka më shumë se 20 vjet që certifikon produktet e saj me këtë markë, sepse për ne dhe të tjerët është e vetmja mënyrë për të hyrë në tregun vendas dhe për të eksportuar në BE. Kjo na vendosi në një situatë të varur në raport me prodhuesit nga BE-ja dhe tregjet në Ballkanin Perëndimor. Ne nuk mund t’i marrim këto certifikata në vendin tonë, por ato lëshohen nga institute të akredituara në territorin e BE-së dhe për kompanitë maqedonase është shpenzim i madh”, shton ai.
Çdo anëtar i ri përpara se të hynte në BE me një ligj për materialet e ndërtimit e bënte këtë, por para hyrjes çdo produkt duhej të certifikohej sipas atyre normave evropiane nga laboratorëve vendas. Me këtë, ato vende mbrojtën prodhimin vendor dhe në të njëjtën kohë përgatitën laboratorë vendas për testimin e materialeve ndërtimore për hyrje në BE.
Sipas tij, nëse aktet nënligjore nuk e rregullojnë menjëherë importin dhe aplikimin e markës CE në Maqedoni, interesi për aktivitetet kërkimore-shkencore dhe zhvillimin e teknologjive dhe produkteve do të shuhet plotësisht. Me këtë, paralajmëron ai, do të humbasim edhe ato pak kompani dhe laboratorë ndërtimi që ende me sukses ecin me trendet më të fundit në botë. Sidomos në fushën e kimisë së ndërtimit.
Në ndërtimtarinë, shteti subvencionon një pjesë të kostove për inovacion, zhvillim dhe prodhim të pranueshëm për mjedisin dhe sipas Shoqatës, kjo mënyrë e mbështetjes është e mirë dhe mund të nxisë zhvillimin e teknologjive të reja, por nuk mjafton.
“Më e rëndësishmja është që biznesmenët nga kompanitë maqedonase të mos na dëgjojnë dhe të vendosin rregulla të reja në negocimin dhe realizimin e projekteve. Bëni një strategji afatgjatë dhe mos u shmangni prej saj, thotë Çekov.
Prodhuesit e vendit furnizues “të dytë” dhe me borxhe të papaguara
Bartësit e industrisë së materialeve të ndërtimit mendojnë se duhet të ndryshohet mënyra e negociatave ndërtues – shtet dhe kontraktorë, që, theksojnë ata, është një interes dypalësh.
“Nevojitet një marrëveshje që do të rregullojë ndryshimet e çmimeve. Ecuria e objekteve të ndërtimit është një proces afatgjatë. Nuk është asgjë e re, aplikohet kudo dhe është aplikuar edhe në vendin tonë. Marrëveshja e arritur me kontraktorin e një pjese të korridoreve rrugore 8 dhe 10 e zgjidh këtë problem. Ky lloj i negociatave duhet të zbatohet për të gjitha projektet investive, pa marrë parasysh madhësinë, burimin e financimit dhe zgjedhjen e kontraktorit“, thotë Cekov.
Sipas tij, mënyra se si është bërë përzgjedhja e kontraktorëve për projekte të mëdha në dekadat e kaluara ka shkatërruar operimin e ndërtimit vendas.
Kompanitë e vendit të ndërtimit, thekson Cekov, janë partnerët tanë me të cilët bashkërisht mund të zhvillojmë produkte dhe teknologji të reja.
“Kontraktorët e ardhur nga jashtë sollën me vete partnerët e tyre tradicionalë, prodhuesit dhe furnitorët. Në fillim të punimeve, zakonisht interesohen vetëm për fuqi punëtore të lirë, gërmime dhe gurore. Prodhuesit vendas që investonin në produkte dhe teknologji me vlerë më të lartë teknike dhe intelektuale ishin të vështira për t’u provuar dhe ishin furnizues “dytësorë”. E gjithë kjo kontribuoi në uljen e interesit të të rinjve për profesionet inxhinierike si ndërtimi dhe teknologjia. Ato pak që kompletohen i marrin përsipër kompani të huaja, kontraktorë apo prodhues – investitorë me prodhimin e tyre në vendin tonë. Dhe pastaj ata shpesh shkojnë jashtë vendit”, thotë Cekov.
Për shkak të projekteve dhe kontratave jocilësore, shton ai, disa nga kontraktorët e huaj u tërhoqën në mes të projektit dhe ne, nënkontraktorët dhe furnizuesit e materialeve dhe pajisjeve, mbetëm me borxhe të papaguara. Dhe në këtë rast shteti si investitor nuk ka mbrojtur dhe as ka ndihmuar aspak në mbledhjen e borxhit nga selitë e këtyre kompanive.
“Në të ardhmen, me rastin e zgjedhjes së kontraktorit të jashtëm, jo vetëm deklarativisht, por me kontratë, duhet të obligohet që të shfrytëzohen nënkontraktorët vendas dhe produktet me parametra saktësisht të përcaktuara për pjesëmarrje në përqindje sipas kategorive”, thotë Cekov.
Ndërtimtaria është me shkallë më të lartë sipas vendeve të lira të punës
Sipas të dhënave të Entit Shtetëror të Statistikave, ndërtimi në tremujorin e katërt të vitit të kaluar ka shënuar rritje prej 5,5 për qind.
Kostot e ndërtimit për banesat e reja për një familje në tremujorin e katërt të vitit 2023 krahasuar me tremujorin e tretë të vitit 2023 ishin 3,2 për qind më të larta, kostot e materialeve ishin 1,5 për qind më të ulëta dhe kostot e punonjësve ishin më të larta me 11,2 për qind.
Në shkurt të këtij viti janë dhënë 62,1 për qind më shumë leje ndërtimi krahasuar me shkurtin e vitit të kaluar, njoftoi Enti Shtetëror i Statistikave.
Ndërtimtaria është sektori me përqindjen më të lartë të vendeve të lira të punës, 3,44 për qind, në tremujorin e fundit të vitit të kaluar në vend.
Në janar të këtij viti janë dhënë 256 leje ndërtimi, që është 34,4 për qind më pak krahasuar me të njëjtin muaj të vitit të kaluar. Sipas lejeve të lëshuara për ndërtim, vlera e objekteve është 4.503.536.000 denarë, për 41,6 për qind më pak se në muajin e njëjtë të vitit të kaluar. Njëqind e gjashtëdhjetë e gjashtë miratime janë dhënë për ndërtesa të larta, 48 për ndërtime të ulëta dhe 42 për rindërtim.
Është planifikuar të ndërtohen 615 apartamente, me një sipërfaqe totale të shfrytëzueshme prej 56,031 metrash katrorë. Numri më i madh i banesave do të ndërtohen në Ohër, 150, në Manastir, 112, në Dojran, 73, në Dibër 48, në Gjevgjeli, 40. Në rajonin e Shkupit, nga gjithsej 77 banesa, 24 do të ndërtohen në Qendër, 20 në Gazi Babë, 10 në Çair./MIA
