Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, u kap në befasi nga sulmi i fundit në Kosovë dhe tani po përpiqet të rimarrë iniciativën dhe kontrollin – në planin e brendshëm dhe ndërkombëtar – dhe të kufizojë dëmin e shkaktuar, tha për Radion Evropa e Lirë, Dimitar Bechev, profesor në Universitetin e Oksfordit.
“Kjo është shumë shqetësuese për Vuçiqin, sepse ai dëshiron të ketë kontroll të plotë. Kështu paraqitet ai në Perëndim dhe befas, të gjithë të dëgjueshmit dhe vartësit e tij po veprojnë kokë më vete në Kosovë. Prandaj, mendoj se për të është e rëndësishme që të rivendosë kontrollin dhe t’u tregojë të gjithëve se kush është shefi, se nuk mund të bëjnë çfarë të duan, sepse kjo është joproduktive”, vlerëson Bechev.
Ai konsideron se vënia e pritës ndaj policisë së Kosovë dhe marrja e vendimit shumë të rrezikshëm për dërgimin e 30 personave të armatosur, nuk ka logjikë strategjike.
“Ky më duket si veprimi i njerëzve, mbi të cilët po dobësohet kontrolli në terren, gjë që e shqetësoi Vuçiqin, sepse para kësaj ai kishte një pozicion shumë të fortë, dukej më i përgjegjshëm dhe komuniteti ndërkombëtar, Perëndimi, ishte i zemëruar me Kurtin. Megjithatë, ky sulm ndryshoi dinamikën në Kosovë, duke u dhënë autoriteteve të Prishtinës shumë leva për të kritikuar Serbinë dhe, në thelb, të drejtojnë gishtin kah Vuçiqi. Prandaj, konsideroj se ndoshta Vuçiqi nuk qëndron prapa këtij aksioni, ose, nëse ka miratuar diçka të tillë, ai ka pasur ndonjë qëllim tjetër”, thekson Bechev.
Sipas tij, ndryshe nga Bashkimi Evropian (BE) dhe Shtetet e Bashkuara (SHBA), që po nxitojnë të arrijnë një zgjidhje sa më të shpejtë për Kosovën, sepse vitin e ardhshëm janë zgjedhjet për Parlamentin Evropian dhe zgjedhjet presidenciale amerikane, Vuçiqi dhe kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, kanë arsye për zvarritje.
“Vuçiqi ka mënyra për të ngadalësuar procesin nëse në dhjetor ka zgjedhje të parakohshme në Serbi, ose menjëherë pas dhjetorit. Ai ka justifikim të përsosur, sikurse vitin e kaluar, për të vonuar formimin e qeverisë. Mendoj se askush nuk do të bjerë në këtë grackë, sepse në fund të fundit, të gjithë e dinë që Vuçiqi i sjellë të gjitha vendimet. Nëse Kurti është i bindur se Borrelli dhe Lajçaku anojnë shumë nga Beogradi dhe ekipi i ardhshëm evropian është më i balancuar, edhe Kosova mund të vendosë të mos nxitojë”, vlerëson Bechev.
Dislokimi i Ushtrisë së Serbisë ‘shfaqje e muskujve’
Radio Evropa e Lirë: Autoritetet e Kosovës e akuzuan Millan Radoiçiqin për akt terrorist dhe se Serbia ishte e përfshirë në të. Beogradi zyrtar e mohon këtë, ndërkohë që e bën të dyshuar Radoiçiqin për disa vepra penale lidhur me blerjen e paligjshme të armëve dhe “shkaktimin e rrezikut të përgjithshëm”, por jo për veprat e lartpërmendura, për të cilat ai akuzohet nga Prishtina, e cila kërkon ekstradimin e tij.
Krijohet përshtypja se autoritetet në Serbi u detyruan të nisin një hetim për shkak të presionit ndërkombëtar, por po përpiqen të “kontrollojnë dëmin” dhe të minimizojnë përgjegjësinë e tyre, si dhe të serbëve lokalë në Kosovë.
Dimitar Bechev: Do të thosha se Serbia po përpiqet të kufizojë dëmin. Gjithashtu, Vuçiq po përpiqet të disiplinojë disa nga njerëzit e tij, e kam fjalën për Millan Radoiçiqin, dhe kam dëgjuar gjithashtu se Zvonko Vesellinoviq ka qenë i ftuar në bisedë informative, ku u është rikujtuar se lirisht mund të bëjnë çfarë të duan, por se ka kufij të caktuar dhe se për pozitën e tyre i detyrohen Vuçiqit.
Pra, Vuçiq po përpiqet të forcojë kontrollin.
Së dyti, dërgimi i trupave në të ashtuquajturën vijë administrative, siç e quan Beogradi, ose në kufi, sipas terminologjisë së Prishtinës, ishte një lloj shfaqjeje, në stilin e Vuçiqit për të “treguar muskujt”. Natyrisht, ai nuk kalon kufirin, por tërhiqet kur i bëjnë thirrje amerikanët.
Prandaj, unë mendoj se Vuçiqi u kap në befasi dhe tani po përpiqet të rimarrë iniciativën dhe kontrollin – në planin e brendshëm dhe ndërkombëtar – dhe të kufizojë dëmin e shkaktuar.
Sulmi e shqetësoi Vuçiqin
Radio Evropa e Lirë: Ende është mister se kush qëndron në të vërtetë pas këtij sulmi? Autoritetet në Serbi mohojnë çfarëdo përfshirje. A është kjo një vepër e një grupi renegatësh, politikanëve radikalë serbë të pakënaqur të udhëhequr nga Radoiçiqi, të cilët vepruan në mënyrë të pavarur nga Vuçiqi, pavarësisht lidhjeve të ngushta me të? A janë përfshirë mbase qarqe të caktuara ruse të sigurisë, si në rastin e tentativës për grusht shteti në Mal të Zi, në vitin 2016, kundër Millo Gjukanoviqit? Nëse Vuçiqi nuk dinte asgjë për përgatitjen e sulmit, a do të thotë kjo se ai nuk mban kontroll të rreptë si dikur?
Dimitar Bechev: Ky më duket si veprimi i njerëzve, mbi të cilët po dobësohet kontrolli në terren, gjë që e shqetësoi Vuçiqin, sepse para kësaj ai kishte një pozicion shumë të fortë, ai dukej më i përgjegjshëm dhe komuniteti ndërkombëtar, Perëndimi, ishte i zemëruar me Kurtin.
Megjithatë, ky sulm ndryshoi dinamikën në Kosovë, duke u dhënë autoriteteve të Prishtinës shumë leva për të kritikuar Serbinë dhe, në thelb, të drejtojnë gishtin kah Vuçiqi. Prandaj, konsideroj se ndoshta Vuçiqi nuk qëndron prapa këtij aksioni, ose, nëse ka miratuar diçka të tillë, ai ka pasur ndonjë qëllim tjetër.
Unë nuk shoh ndonjë logjikë strategjike të arrihet diçka duke i zënë pritë policisë së Kosovës, duke marrë një vendim shumë të rrezikshëm për t’i dërguar ata 30 njerëz të armatosur.
Sulmi nuk ishte në interesin e Serbisë
Radio Evropa e Lirë: Po, është me të vërtetë enigmatike sepse, siç e thatë, Vuçiq më në fund ishte në një pozitë më të favorshme se pala kosovare, në këtë rast kryeministri Albin Kurti, i cili për herë të parë u ekspozua ndaj presionit të komunitetit ndërkombëtar, përfshirë edhe masat ndëshkues të BE-së. Prandaj, ky sulm ishte i ngjashëm me “të qëllonte veten në këmbë” dhe lind pyetja pse u krye tani?
Dimitar Bechev: Pikërisht, momenti nuk ka kuptim, sepse nuk është në interes të Serbisë. Mund vetëm të spekulohet se Radoiçiqi kishte vërtet ndonjë kalkulim të tij.
Mendoj se Beogradi zyrtar e ka detyruar të pranojë (se ka organizuar aksionin), për të mbuluar gabimin e tij.
Por, edhe argumentet e palës kosovare janë të bazuara, sepse në aspektin logjistik, nuk është e lehtë të organizohet diçka e tillë, të sigurohen armë dhe të armatosen ata njerëz.
BIA (Agjencia Informative e Sigurisë e Serbisë) është në terren në veri të Kosovës. Prandaj, është shumë e habitshme që askush në zinxhirin komandues nuk e dinte se diçka do të ndodhte.
Kështu që unë shoh argumente nga të dyja palët, por prirem të mendoj se Radoiçiqi mund të mos jetë plotësisht i përgjegjshëm ndaj Beogradit.
Vuçiqi dëshiron t’i paraqitet Perëndimit si politikan i fuqishëm
Radio Evropa e Lirë: Mbase Radoiçiqi dhe njerëz të ngjashëm besojnë se Serbia, me pranimin e Marrëveshjes së Ohrit, në mënyrë të heshtur po i ngre duart nga Kosova. Prandaj, liderët e serbëve lokalë mbase po shohin se po i humbasin pozitat e tyre dhe, në kombinim me qarqe të caktuara në Beograd, si kreu i BIA-s, Aleksandar Vulin…
Dimitar Bechev: Ky është një supozim i bazuar. Vulin është duke u larguar. Ndoshta Vuçiqi dëshiron ta sakrifikojë atë për të kënaqur Perëndimin. Kështu që edhe njerëzit e Vulinit mund të jenë përfshirë. Në të njëjtën kohë, duket se ministri i Punëve të Brendshme (Bratisllav) Gashiq ka një pozicion të fuqishëm.
Por, sido që të jetë, është shumë shqetësuese për Vuçiqin, sepse ai duhet të ketë kontroll të plotë. Kështu paraqitet ai në Perëndim dhe befas të gjithë të dëgjueshmit dhe vartësit e tij po veprojnë kokë më vete në Kosovë. Kjo është arsyeja pse unë mendoj ai e ka të rëndësishme që të rivendosë kontrollin dhe t’u tregojë të gjithëve që është shefi, se nuk mund të bëjnë çfarë të duan, sepse kjo është joproduktive.
Radio Evropa e Lirë: A është ky sulm dhe mënyra e kryerjes së tij një lloj shenje se Vuçiqi nuk ka kontroll të fortë si më parë?
Dimitar Bechev: Po, më duket. Kjo është në shumë mënyra një sfidë për të. Prandaj, po të isha Vuçiqi, do të përpiqesha t’i shtrëngoja përsëri frenat, t’i disiplinoja disa njerëz dhe t’u tregoja se ka kufij të caktuar. Por, këtë duhet ta vendosë Vuçiq dhe ky është vetëm spekulim. Nuk ka asnjë mënyrë për të ditur saktësisht se çfarë po ndodh. Ndoshta një ditë do të merret vesh, por sistemi aktual nuk është shumë transparent.
Radio Evropa e Lirë: Por, nëse ai dëshiron të rimarrë kontrollin dhe t’i dëshmojë Perëndimit se vërtet distancohet nga ky sulm, a do ta dënojë Radoiçiqin dhe të mos taktizojë me hetimin, në mënyrë që gjykata të refuzojë kërkesën e prokurorisë për paraburgim? Për shembull, a do ta ekstradojnë Radoiçiqin në Kosovë?
Dimitar Bechev: Kjo do të ishte shumë. Ka mënyra më delikate për t’i ndëshkuar njerëzit. Vetëm mund t’u kujtoni atyre se keni dosje për ta, aktivitetet e tyre kriminale në terren, se këtë herë ata vetëm japin deklarata në polici, por që herën tjetër mund të jetë diçka më serioze.
Ata njerëz përfituan nga mbrojtja në Serbi, kontrabanda dhe trafikimi i drogës dhe qasja në paratë publike.
Vesellinoviqi ishte i përfshirë në kontrata për autostradë dhe në punë të tjera.
Kështu që me siguri, ky është një përkujtim miqësor që të mos e bëjnë më atë që bënë.
Ka mundësi që edhe Radoiçiq të ketë ndonjë atu
Radio Evropa e Lirë: Por, nëse Vuçiqi dëshiron të rifitojë levën diplomatike dhe të rikthejë besimin e komunitetit ndërkombëtar, ai me siguri do të duhet të bëjë diçka më të prekshme lidhur me Radoiçiqin, duke përfshirë edhe ekstradimin e tij.
Dimitar Bechev: Ndoshta është pikërisht kjo që po ndodh tani. Ka disa kërkesa që kjo të bëhet. Por, nuk e di, kjo ndonjëherë është me rrezik, sepse edhe Radoiçiqi ka disa atu. Ai, gjithashtu, mund të flasë. Është e qartë se ka disa aktorë të përfshirë. Nuk është vetëm Vuçiqi, por edhe Radoiçiqi dhe të tjerë që kanë rol në këtë situatë.
Radio Evropa e Lirë: Autoritetet e Kosovës akuzojnë Serbinë se me këtë sulm po tenton të marrë kontrollin mbi veriun e Kosovës. Me siguri se do të ishte një qëllim jorealist, por ndoshta për të shkaktuar trazira, për të nxitur KFOR-in të marrë kontrollin mbi veriun dhe të largojë policinë e Kosovës nga ajo zonë.
Dimitar Bechev: Ndoshta, për të shkaktuar një reagim të ashpër. Fundja, Kurti dërgoi forcat e sigurisë dhe policinë e armatosur rëndë për të lehtësuar hyrjen në objektet komunale lokale të kryetarëve të komunave, për të cilët pothuajse nuk ka votuar askush në nivel lokal, gjë që e minoi pozitën e tij në sytë e Perëndimit.
Megjithatë, edhe nëse ky ishte motivi, është një lëvizje shumë e rrezikshme.
Askush nuk dëshiron të bëjë lëvizjen e parë
Radio Evropa e Lirë: Siç thatë ju, presioni tani është mbi palën serbe. A nuk është më në lojë krijimi i Asociacioni i komunave, në të cilat popullata serbe është shumicë?
Dimitar Bechev: Nuk e di. Me siguri ka një proces në dy drejtime, sepse kemi ngecur në një situatë qesharake ku Kosova i thotë Serbisë “së pari duhet të na njohësh de facto, e pastaj të formojmë Asociacionin e komunave”. Serbia përgjigjet “jo, së pari krijimi i Asociacionit të komunave, para çdo gjëje tjetër”. Pra, bëhet fjalë për renditjen, dinamikën kohore. Pastaj thonë se këto janë dy procese paralele, ndaj duhet të shkojnë bashkë.
Por, nuk jam i sigurt se si zhvillohet kjo, sepse askush nuk dëshiron të bëjë lëvizjen e parë.
Që kjo të ndodhë, nevojitet ndërhyrje shumë e fuqishme e Perëndimit. Nuk mjaftojnë vetëm stimujt, sepse nuk ka shumë prej tyre. Anëtarësimi në Bashkimin Evropian nuk është një ofertë e mjaftueshme.
Por, tani për tani, ne jemi të mbërthyer në këtë rreth vicioz, ku asgjë nuk ndodh dhe më pas, shpërthen kriza. Pastaj fokusi është në tejkalimin e kësaj krize, jo në negociatat për të gjetur zgjidhje afatgjata.
Borrell nxiton për shkak të zgjedhjeve për PE-në
Radio Evropa e Lirë: Ajo renditje, gjegjësisht, dinamika kohore, ishte në lojë para incidentit të përmendur. A është ende aktuale?
Dimitar Bechev: Nuk e di se çfarë qëndrimi kanë Mirosllav Lajçak dhe Gabriel Escobar, ndërmjetësues të BE-së dhe SHBA-së. Ndoshta edhe ata po ndryshojnë qasjen e tyre. Supozoj se do ta shohim shumë shpejt, sepse nga këndvështrimi i kreut të diplomacisë evropiane, Josep Borrell, mundësitë janë të kufizuara.
Në maj të vitit të ardhshëm do të ketë zgjedhje për Parlamentin Evropian. Pra, mandati i tij do të përfundojë. Ndërkaq, tani është momenti nëse ai dëshiron të bëjë diçka të madhe, e cila do të mbetet pjesë e trashëgimisë së tij, siç bëri Catherine Ashton më 2013. Ai duhet të fillojë tash. Ndoshta e njëjta gjë vlen edhe për amerikanët, për shkak të zgjedhjeve më vonë, vitin e ardhshëm. Prandaj, u mbetet që në muajt e ardhshëm të bëjnë diçka lidhur me Kosovën.
Kurti dhe Vuçiqi do ta zvarrisin procesin
Radio Evropa e Lirë: A do të rrisin presionin BE-ja dhe SHBA-ja dhe ta përshpejtojnë të gjithë procesin për shkak të këtyre ngjarjeve, sepse situata në terren mund të dalë lehtësisht jashtë kontrollit?
Dimitar Bechev: Po, kjo është me siguri thirrje për t’u zgjuar. Ndonëse, Vuçiqi ka mënyra për të ngadalësuar procesin nëse në Serbi do të ketë zgjedhje të parakohshme në dhjetor, ose menjëherë më pas. Ai ka justifikim të përsosur, si vitin e kaluar, për të zvarritur formimin e qeverisë.
Mendoj se askush nuk do të bjerë në këtë grackë, sepse në fund të fundit të gjithë e dinë që Vuçiqi i sjellë të gjitha vendimet. Por, është e mundshme zvarritja, ashtu sikurse edhe në Kosovë.
Nëse Kurti është i bindur se Borrelli dhe Lajçaku anojnë tepër kah Beogradi dhe se ekipi i ardhshme evropiane është më i balancuar, gjithashtu edhe Kosova mund të vendosë të mos nxitojë.
Obligimet e Serbisë, por edhe të Kosovës
Radio Evropa e Lirë: A është dobësuar ndjeshëm pozicioni negociues i Serbisë pas këtij sulmi?
Dimitar Bechev: Po, deri diku. Por, përsëri, përderisa policia e Kosovës është në veri të vendit, përderisa nuk ka kornizë kohore për zgjedhje të reja në atë rajon, ka mjaft gjëra që edhe Kurti duhet të bëjë, e jo vetëm Serbia.
Radio Evropa e Lirë: Pra, kur bëhet fjalë për çështjet që janë pengesë, mbi të gjitha Asociacioni i komunave me shumicë serbe, ato ende duhet të negociohen?
Dimitar Bechev: Po, por me sa dimë, ka një draft të BE-së që është diskutuar herën e fundit në Bruksel. Pra, ka një përparim, ka diçka në tryezë, gjë që është mirë. Por, nuk jam shumë i sigurt për fatin e këtyre negociatave, sepse ato vazhdojnë të shtyhen për shkak të çështjeve të tjera, me të gjitha zgjedhjet në Kosovë, tani me krizën. Ky është shpenzim i energjisë, e cila ka mundur të investohet në kërkim të zgjidhjeve afatgjata.
Pra, e trishtueshme është se situata është përkeqësuar në krahasim me një vit më parë, një vit e gjysmë më parë, para korrikut 2022.
Ishte në veprim njëfarë procesi i normalizimit. Para tërheqjes së serbëve nga policia e Kosovës, gjykatësve për kundërvajtje dhe kryetarëve të komunave, ne kishim policë, gjykatës për kundërvajtje dhe kryetarë komunash, serbë.
Pas porosisë së Vuçiqit që ata të tërhiqen, tani është e vështirë të zhbëhen ato vendime, sepse bojkoti i institucioneve të Kosovës nga i përkohshëm ka kaluar në gjendje të përhershme.
A është Marrëveshja e Ohrit “shkronjë e vdekur në letër”?
Radio Evropa e Lirë: A do të thotë kjo se tani, pas gjithçka që ndodhi, Marrëveshja e Ohrit është vetëm “shkronjë e vdekur në letër”?
Dimitar Bechev: Nuk e di. Shpresoj që nuk është, sepse procesi është në vazhdim e sipër. Por, nuk shoh ndonjë vullnet politik, për fat të keq, tash për tash nga ana e Vuçiqit, për të ecur përpara. Gjithçka që u intereson është shkëmbimi i akuzave për situatën në veri të Kosovës.
Radio Evropa e Lirë: Por, duket se komuniteti ndërkombëtar, ndonëse është ndërmjetësues në këto negociata, nuk dëshiron ose nuk do të përdorë një levë më të fortë për t’i bindur të dyja palët të merren vesh?
Dimitar Bechev: Kjo është një pyetje e mirë. Nuk e di. Nuk jam i sigurt se sa leva përdor Perëndimi. Ndoshta jo shumë, sepse nëse dëshiron të rrisë presionin, atëherë në fakt duhet të kërcënojë dhe të thotë se është gati të ndëshkojë Vuçiqin, por edhe Kurtin.
Me siguri ende nuk kemi arritur deri aty. Por, nëse ekziston një mesazh më i fuqishëm, të thuhet se regjimi pa viza do të hiqet në Serbi, kjo mund t’i japë Vuçiqit një justifikim për t’u kthyer në Serbi dhe të thotë se ai është “vënë në qoshe” dhe nuk kishte zgjidhje.
Mendoj se mund të ketë hapësirë për të rritur presionin ndaj të dyja palëve.
Radio Evropa e Lirë: Sanksionet ndaj Serbisë nuk janë opsion tani për tani?
Dimitar Bechev: Epo, formalisht nuk janë, por ne nuk e dimë se çfarë po diskutohet në prapaskenë.
Krizat ciklike rreth Kosovës
Radio Evropa e Lirë: Çfarë mund të pritet në periudhën e ardhshme? Incidente të reja apo do të qetësohet situata para se sërish të shpërthejë kriza?
Dimitar Bechev: Mendoj se situata mund të qetësohet. Ndoshta do të ketë negociata të reja, por pa asnjë marrëveshje të arritur dhe më pas, incidente të reja. Atëherë, Perëndimi reagon. Sërish një normalizim i ri, e kështu me radhë.
Nuk ka prova për përfshirjen e Rusisë
Radio Evropa e Lirë: A është Rusia në ndonjë mënyrë e përfshirë në këto ngjarje, duke marrë parasysh luftën në Ukrainën dhe gjithçka që ndodhi në Nagorno-Karabakh?
Dimitar Bechev: Nuk shoh kurrfarë provash për përfshirjen e Rusisë, por nuk i kam të gjitha informacionet. Nëse janë të përfshirë njerëz renegatë nga shërbimet e sigurisë nga pala serbe, ndoshta janë përzier edhe nga ato ruse. Por ky është spekulim i pastër. Rusia nuk duhet të bëjë shumë, sepse situata është aq e keqe, pa qenë nevoja ta nxisë më tej në çfarëdo drejtimi. Dhe në fund, Rusia tani ka një investim dhe betejë shumë më të rëndësishme që po drejton, mendoj për Ukrainën.
Radio Evropa e Lirë: Por kriza e pazgjidhur në Ballkan është në favor të saj (Rusisë).
Dimitar Bechev: Po, është, sepse sipas mendimit të Rusisë ajo ekspozon dobësitë dhe joefikasitetin e Perëndimit. Ambiciet e BE-së për të transformuar rajonin nuk po japin rezultate, siç prisnim 20 vjet më parë. Pra, Rusia përfiton nga kjo në mënyrë të paracaktuar, apriori, dhe jo sepse investon ndonjë përpjekje në ato situata.
Nagorno-Karabak dhe Kosova nuk janë paralele
Radio Evropa e Lirë: Ju përmendët zhvillimet ciklike rreth çështjes së Kosovës. Kur bëhet fjalë për Nagorno-Karabakhun, pas luftës në vitet 1990, ishte një konflikt i ngrirë prej kohësh me negociata të dështuara, një tjetër luftë në vitin 2020 dhe më në fund, largimi i pothuajse të gjithë armenëve nga rajoni, pas fitores së ushtrisë së Azerbajxhanit. A mund të nxirret ndonjë mësim nga ky shembull për rastin e Kosovës?
Dimitar Bechev: Është një situatë krejtësisht tjetër. Gjeografia e favorizon Kosovën. Është shumë afër Evropës Perëndimore, ndërkaq Karabaku është larg.
NATO dhe Perëndimi janë të pranishëm në Ballkan që nga fillimi i viteve ‘90, ndërsa në Kaukazin jugor nuk keni prani perëndimore të sigurisë.
Rusia mbeti arbitri kryesor dhe siç rezulton tani, shumë i paefektshëm, sepse nuk mundi të parandalonte ripushtimin e Nagorno-Karabakut.
